Nerw błędny – opis, funkcje, profilaktyka i ćwiczenia

O naszym “bezbłędnym” nerwie błędnym mówi się coraz więcej, bo to jeden z czołowych “zawiadowców” naszego organizmu, wpływający na niemal wszystkie organy naszego ciała, ale także – i to w ogromnej mierze – na nasze samopoczucie i siły regeneracji. Przygotowałam więc dla Was najistotniejsze o nim wiadomości. Momentami ten blog jest troszkę “techniczny”, te części możesz zignorować i skupić się na praktyce.

Dowiesz się:

Co to jest nerw błędny?

Czy to nasz „szósty zmysł”?

Ile mamy nerwów błędnych?

Część grzbietowa – główne funkcje

Symptomy przeciążenia grzbietu vagusa

Część brzuszna – główne funkcje

Ciekawostka: Tylko u ssaków i ptaków

Powiązania vagusa z unerwieniem twarzy

Na co wpływa praca z nerwem błędnym?

Obserwacja pacjenta albo… siebie samego

Jak badać nerw błędny?

Ćwiczenia i automasaż

Co to jest nerw błędny?

Nerw błędny to 10. nerw czaszkowy. Rozpoczyna się w pniu mózgu.

Reprezentuje 80% całego układu przywspółczulnego! Czyli tego, odpowiadającego za relaksację, regenerację a więc kapitał młodości oraz prawidłowy oddech. To na razie w skrócie.

Czy to nasz „szósty zmysł”? Poznaj funkcje

Nieraz można usłyszeć, iż ten dziesiąty, błędny nerw, działa jako szósty zmysł.

Jest kojarzony z podświadomością, sygnałami z trzewi, czyli właśnie z tego naszego “drugiego” mózgu. Nerw błędny integruje informacje z całego ciała. Reguluje też metaboliczne procesy w ciele. W 80% są to włókna czuciowe. Znany jest z tego, że (w uproszczeniu) łączy jelita z mózgiem.

Nerw błędny jest również związany z odpowiedzią autoimmunologiczną i endokrynną. Co więcej, ma działanie przeciwbólowe.

Ile mamy nerwów błędnych?

Tak naprawdę, nerw błędny nie jest jeden lecz dwa – część brzuszna i grzbietowa. Mają one odmienny wpływ na nasze narządy wewnętrzne.

Za co odpowiedzialny jest nerw błędny?

Część grzbietowa – główne funkcje

Grzbietowa część nerwu błędnego głownie posiada włókna ruchowe, które unerwiają trzewia poniżej przepony, czyli żołądek, wątrobę, śledzionę, nerki, pęcherz moczowy, jelito cienkie, trzustkę, wstępującą i poprzeczną część jelita grubego. Nazywany jest wobec tego także nerwem podprzeponowym, choć może być to nieco mylące, jako że unerwia on również częściowo serce oraz płuca, czyli nasze niezbędne narządy, które są powyżej przepony. 

Symptomy przeciążenia grzbietu vagusa

Grzbietowa część nerwu błędnego (vagusa) wywołuje stany fizjologiczne, takie jak zwolnienie akcji serca, zwolnienie oddychania, dobre trawienie.

Objawy przewlekłej stymulacji tego grzbietowego nerwu błędnego to głównie przejadanie się lub utrata apetytu, problemy trawienne, spadek ogólny energii, rodzaj introwersji, uczucie smutku, beznadziei, bycia winnym, a także rozdrażnienie i niepokój.

Inne objawy to zmiany koloru skóry, zmniejszenie mimiki twarzy, “tępe spojrzenie”, głos bez melodii, mówienie bez znacznego otwarcia ust, brak uśmiechu.

Część brzuszna – główne funkcje

Brzuszna część przewodzi włókna zarówno poniżej, jak i powyżej przepony, ale głównie stymuluje rytmiczne zwężanie oskrzeli. To niezwykle ważne, gdyż dba o to, żeby prawidłowy był wdech oraz wydech, a także unerwia mięśnie gładkie okolicy gardła, struny głosowe, krtań i mięśnie po tylnej stronie krtani, takie jak dźwigacz podniebienia miękkiego czy języczek.

Zaglądając do ust, spoglądając na ustawienie naszego języczka, możemy zwrócić uwagę na prawidłowe bądź obniżone napięcie nerwu błędnego w jego części brzusznej po jednej czy po drugiej stronie.

Będzie to korelowało z objawami, które znajdziemy u pacjenta.

Brzuszna gałąź nerwu błędnego sprzyja odpoczynkowi, powrotowi do stanu naturalnego, uspokojeniu na poziomie umysłu i na poziomie ciała, zapewnia spełnianie warunków fizjologicznych dla optymalnego fizycznego i psychicznego zdrowia: relaks, jedzenie, brak stresu, odpoczynek.

  Do aktywacji tej brzusznej gałęzi potrzebne jest poczucie bezpieczeństwa. Należy mieć też prawidłową odpowiedź z części proprioreceptywnej w ciele. O co tu chodzi?

Propriorecepcja to informacja, która idzie z ciała, ze ścięgien, z więzadeł. Prawidłowa informacja, jak znajduje się nasze ciało w przestrzeni, jest ważna w kontekście funkcjonowania tej brzusznej gałęzi nerwu błędnego.

Jednym z większych proprioreceptorów jest część ścięgnista przepony. Dlatego prawidłowa praca przepony też wpłynie na tę brzuszną gałąź.

Podobnie jak urazy na poziomie kończyn dolnych, które zaburzają nam propriorecepcję zmniejszając poczucie bezpieczeństwa oraz powodując nadmierną aktywizację nerwu brzusznego. 

Ciekawostka: Tylko u ssaków i ptaków

Owa brzuszna (wentralna) gałąź nerwu błędnego (ang. ventral vagus, VV) jest nowsza ewolucyjnie i znajduje się tylko u ssaków i u ptaków. VV powiązany jest z zaangażowaniem społecznym, czyli naszymi relacjami ze światem zewnętrznym, z ludźmi, z tym, co się dzieje, z naszym widzeniem oraz przyswajaniem reakcji z otoczenia oraz naszą ekspresją albo reakcją na otoczenie. Wiąże się z pozytywnymi emocjami, takimi jak radość, satysfakcja, miłość. Emocjami, którymi także dzielimy się z innymi.

Powiązania vagusa z unerwieniem twarzy

Jest on intymnie skorelowany z nerwem trójdzielnym, twarzowym, językowo-gardłowym i nerwem dodatkowym.

Nerwy te wspólnie odpowiadają za jedną z ważniejszych funkcji w naszym organizmie, która pozwala nam przetrwać, czyli jedzenie.

Unerwienie przez nerw dodatkowy mięśnia obojczykowo-sutkowatego i części zstępującej czworobocznego, pozwala nam na obracanie głowy, a więc również na poszukiwanie pożywienia.

Nerw trójdzielny unerwia mięśnie żwaczy, czyli mięśnie żucia, otwierania, zamykania ust, pomaga nam między innymi w przeżuwaniu.

Nerw twarzowy kontroluje mięśnie policzków, czyli też tworzenie kęsów w jamie ustnej, mieszanie pożywienia, a także przełykanie. Zwróćmy uwagę, że nerw twarzowy jest nerwem, który sprzyja napięciu na poziomie ucha, czyli jest niezbędny w prawidłowym słyszeniu, unerwia nam mięsień strzemiączkowy.

Nerw językowo-gardłowy ważny jest przy przełykaniu, czyli kolejnej funkcji.

Nerwy trójdzielny, twarzowy, językowo-gardłowy razem z nerwem błędnym sprzyjają wydzielaniu śliny, czyli jest to początkowy proces trawienia. Wkładamy pożywienie do ust, zaczyna się wydzielać ślina. Jeżeli na przykład dojdziemy do wniosku, że ten pokarm jest niezdrowy dla nas, że nam nie smakuje to poprzez działanie nerwu błędnego na poziomie przełyku czy żołądka może dojść do zaciśnięcia i możemy zwrócić ten niewłaściwy dla nas pokarm.

Na co wpływa praca z nerwem błędnym?

wydzielanie serotoniny: poprawia się samopoczucie i czujemy się odprężeni, jak po dobrym posiłku. Hormonu serotonina kontroluje apetyt, umożliwia nam zasypianie, zapewnia dobre samopoczucie, zwiększa libido.

wydzielanie oksytocyny, która jest jednym z ważniejszych hormonów, które pomagają nam być szczęśliwym. Oksytocyna, czyli “hormon przytulania”, miłości, empatii. Zwróćmy uwagę, że pozwala nam nawiązać i utrzymywać relacje, pomaga wytwarzać więzi międzyludzkie, nasila poczucie zaufania, zmniejsza lęki, stresy społeczne, odpowiada za przynależność do jakiejś grupy, umożliwia poczęcie, prawidłowy przebieg ciąży i poród.

Jako że oksytocyna jest wydzielana pod wpływem dotyku, masaż twarzy w szczególności będzie cennym narzędziem terapeutycznym.

Obserwacja pacjenta albo… siebie samego

Dysfunkcja nerwu błędnego może łączyć się ze zmianą napięcia na poziomie MOS, czyli mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowatego oraz części zstępującej czworobocznego.

Obserwujemy ograniczenie ruchomości głowy. Zwracamy uwagę, jak pacjent się odwraca – czy ma ograniczenie ruchomości.

Patrzymy na ustawienie głowy. Charakterystyczne ustawienie głowy ku przodowi – przyczyna może być różna – ale to ustawienie predysponuje do skrócenia napięcia MOS, części zstępującej trapeziusa i napięcia na przejściu głowy i szyi, czyli miejsca, w którym właśnie wychodzi m.in. nerw błędny.

Tu wychodzi on z tyłu, zaraz za wyrostkiem sutkowatym oraz później poprzez to ustawienie też produkuje napięcie na poziomie potylicy, pierwszego kręgu szyjnego i drugiego, czyli też na poziomie tych zwojów nerwu błędnego.

Czyli osoby z takim ustawieniem, ze zwiększoną kifozą piersiową, zwiększoną lordozą szyjną – są predysponowane do dolegliwości czy powikłań takich, jak występują u pacjentów z zaburzeniem nerwu błędnego.

Dalej badamy gałąź wentralną nerwu błędnego (vagusa) poprzez oglądanie języczka i napięcia na poziomie podniebienia miękkiego, gdyż włókna wychodzące z tej części przedniej idą do przodu, dalej wychodzą za jamą nosową, ustami powyżej przełyku i krtani, i biegną do gardła.

Owe włókna pomagają w połykaniu i wydawaniu dźwięków, czyli pacjent może mieć problem z połykaniem i/lub z mówieniem.

Unerwiają one też dźwigacz podniebienia miękkiego, a mięsień ten łączy się też z trąbką Eustachiusza, która jest pomiędzy uchem i gardłem i którą czujemy wtedy, kiedy podczas przełykania występuje zatykanie ucha, np lecąc samolotem (wtedy przełykamy ślinę po to właśnie, żeby sobie odblokować uszy).

Jeżeli mamy zaburzenia na poziomie nerwu błędnego, mamy problem właśnie z zatykaniem ucha w samolocie czy przy zmianie ciśnienia.

Często zaburzenie wiąże się z nieregularnym, szybkim i płytkim oddechem.

Jak badać nerw błędny?

Zaglądamy pacjentowi do ust, możemy użyć naszego telefonu z latarką. Możemy poprosić pacjenta, żeby położył palec na języku, żebyśmy zobaczyli języczek i następnie prosimy o mówienie “aaaa” – wydawanie dźwięku – i zwracamy uwagę, czy w którymś kierunku podąża ten języczek. Jeśli podąża na przykład w stronę lewą, wtedy po prawej stronie dochodzi do zaburzenia brzusznego nerwu błędnego i będziemy chcieli z nim pracować poprzez twarz. Co ważne, poprzez pracę na tej okolicy i poprzez działanie nerwu brzusznego wpływamy też na ten nerw grzbietowy, na włókna grzbietowe. One działają razem, czyli poprzez pracę jednego wpływamy na drugi.

Będziemy również pracować z MOSem czy z trapeziusem, z potylicą, rozluźniając je.

Ćwiczenia i automasaż

Tutaj mam dla Ciebie film, bo opis ćwiczeń byłby bardzo długi i mniej precyzyjny

1. Otwieranie i zamykanie ust,
2. Ćwiczenia z językiem
3. Masaż wewnętrznej części ucha
4. Uciskanie oka, ale delikatne, bo przez to też wiemy, że może się zwolnić akcja serca delikatnie. Delikatnie uciskam, stymuluję nerw błędny poprzez uciskanie oka
5. Ćwiczenie wydzielania śliny, czyli stymuluję wydzielanie śliny: nabierz wody do ust, nie otwieraj ich, nie zamykaj – trzymać pełne usta wody, utrzymać to przez pewien czas, potem połknąć albo wypluć. Ćwiczenie z wodą – pełne usta jest bardzo stymulujące dla nerwu błędnego
6. Oddech przeponowy Anuloma Vilom
7. Pozycje odwrócone jogi
8. Spanie na lewym boku
9. Masaż twarzy lodem
10. Rozluźnianie żuchwy masażem i ćwiczeniami
11. Masaż i ćwiczenia szyi.